पायथन संपूर्ण अभ्यासक्रम: भाग 1 – व्हेरिएबल्स आणि डेटा प्रकार

हा दस्तऐवज “Python Full Course | Variables & Data Types | Lecture 1” या स्त्रोतातील मुख्य संकल्पना, कल्पना आणि तथ्यांचा तपशीलवार आढावा घेतो.

1. पायथन प्रोग्रामिंगची ओळख

पायथन म्हणजे काय?

पायथन ही एक अत्यंत लोकप्रिय आणि शिकायला सोपी प्रोग्रामिंग भाषा आहे. अनेक प्रोग्रामर पायथनमधूनच त्यांच्या कोडिंग प्रवासाची सुरुवात करतात.

“पायथन हैज बीन द मोस्ट लव्ड लैंग्वेज इन द टेक इंडस्ट्री… इट इज आल्सो वन ऑफ द इजस्ट लैंग्वेज टू स्टार्ट कोडिंग विद.”

ही एआय, मशीन लर्निंग, डेटा सायन्स, वेब डेव्हलपमेंट (जंगो फ्रेमवर्क) यांसारख्या विविध क्षेत्रांसाठी वापरली जाते.

अभ्यासक्रम पूर्ण केल्यावर, विद्यार्थ्यांना प्रोग्रामिंगचे अनेक संकल्पना समजतील आणि त्यांना चांगले प्रोग्राम लिहिता येतील.

हा अभ्यासक्रम अगदी मूलभूत स्तरापासून सुरू होतो, त्यामुळे ज्यांना कोडिंगचा अनुभव नाही, त्यांनाही पायथन शिकता येईल.

प्रोग्रामिंग म्हणजे काय?

प्रोग्रामिंगमध्ये दोन मुख्य घटक असतात: मशीन (लॅपटॉप/संगणक) आणि कोड.

“हम कोड लिखकर एक मशीन को इंस्ट्रक्शंस देते हैं जिसको हम एक प्रोग्राम कह देते हैं.”

आपण कोड लिहून मशीनला सूचना देतो, कारण मशीनला मानवी भाषा (उदा. हिंदी, इंग्रजी) समजत नाही.

मशीनला समजणाऱ्या भाषांमध्ये पायथन, जावा, C++, जावास्क्रिप्ट यांचा समावेश होतो.

पायथन आणि मशीन भाषेतील संबंध

मशीन फक्त 0 आणि 1 (हाय/लो व्होल्टेज) ची भाषा समजते.

पायथन ही “उच्च-स्तरीय भाषा” आहे, जी मानवांना समजायला सोपी (इंग्रजीसारखी) असते.

पायथन कोड थेट मशीनला समजत नाही. त्यासाठी “इंटरप्रेटर” नावाच्या अनुवादकाची (Translator) आवश्यकता असते.

“ट्रांसलेटर का काम होता है कि हमारी पाइथन लेगा और ट्रांसलेट कर देगा उस पाइथन को मशीन की लैंग्वेज में.”

पायथनमध्ये, इंटरप्रेटर आपल्या पायथन कोडला मशीन भाषेत रूपांतरित करतो.

2. पायथनची प्रमुख वैशिष्ट्ये

• साधे आणि समजायला सोपे (Simple & Easy to Understand): पायथनची रचना इंग्रजी भाषेसारखी असल्याने ती शिकायला आणि समजायला सोपी आहे.
• मुक्त आणि ओपन सोर्स (Free & Open Source): पायथन वापरण्यासाठी कोणतेही शुल्क आकारले जात नाही आणि तिचा स्रोत कोड सर्वांसाठी उपलब्ध आहे.
• उच्च-स्तरीय भाषा (High-Level Language): ही मानवांसाठी अनुकूल भाषा आहे.
• पोर्टेबल (Portable): पायथन कोड वेगवेगळ्या ऑपरेटिंग सिस्टिम्सवर कोणताही बदल न करता चालतो.
• बहुमुखी (Versatile): पायथन वापरून अनेक गोष्टी करता येतात, जसे की एआय/मशीन लर्निंग मॉडेल्स, वेब डेव्हलपमेंट, डेटा सायन्स, ऑटोमेशन स्क्रिप्ट्स आणि गेम्स.

3. विकास पर्यावरण सेट करणे (Setting Up the Development Environment)

पायथन इन्स्टॉल करणे:

विंडोजसाठी: python.org/downloads ला भेट द्या, नवीनतम आवृत्ती डाउनलोड करा, “Add python.exe to PATH” आणि “Install launcher for all users” हे पर्याय निवडा.

मॅकओएससाठी: python.org/downloads ला भेट द्या, .pkg फाईल डाउनलोड करा आणि इन्स्टॉलेशन सूचनांचे पालन करा.

इन्स्टॉलेशन तपासणे: python3 --version

VS Code इन्स्टॉल करणे:

VS Code हा मोफत कोड एडिटर वापरा आणि पायथन एक्स्टेंशन इन्स्टॉल करा.

4. तुमचा पहिला पायथन प्रोग्राम

फाइल तयार करा: .py एक्सटेंशन वापरा (उदा. first_program.py)

print() फंक्शन वापरा: print("Hello World")

प्रोग्राम चालवा: टर्मिनलमध्ये python3 first_program.py

5. पायथन कॅरेक्टर सेट आणि कीवर्ड्स

• अक्षरे, अंक, विशेष चिन्हे (+, -, *, /, %, इत्यादी), व्हाईट स्पेस वापरता येतात.
• कीवर्ड्स (उदा. True, False, None, and, or, not, if, else, for, while, def, class) आरक्षित आहेत आणि व्हेरिएबल नावे म्हणून वापरता येत नाहीत.
• केस-सेन्सिटिव्ह भाषा: True ≠ true

6. व्हेरिएबल्स (Variables)

व्हेरिएबल म्हणजे मेमरी लोकेशनला दिलेले नाव (उदा. name = "श्रद्धा", age = 23)

असाइनमेंट ऑपरेटर: =

व्हेरिएबल नावाचे नियम: अक्षरे, अंक, अंडरस्कोर, अंकापासून सुरू न होणे, कीवर्ड न वापरणे.

7. डेटा प्रकार (Data Types)

• Integer (int): पूर्णांक (उदा. 25, -5, 0)
• String (str): अक्षरे/वाक्ये (उदा. “Hello”, ‘श्रद्धा’)
• Float (float): दशांश मूल्ये (उदा. 3.14, 25.99)
• Boolean (bool): True/False
• None (NoneType): मूल्य नाही (उदा. a = None)

8. ऑपरेटर्स (Operators)

• अर्थमेटिक: +, -, *, /, %, **
• तुलनात्मक: ==, !=, >, <, >=, <=
• असाइनमेंट: =, +=, -=, *=, /=, %=, **=
• लॉजिकल: not, and, or

9. टाईप कन्वर्जन (Type Conversion)

• इम्प्लिसिट: पायथन आपोआप कन्व्हर्ट करते (उदा. int + float = float)
• एक्स्प्लिसिट: मॅन्युअल टाईप कास्टिंग (int(), float(), str())

10. पायथनमध्ये इनपुट घेणे (Input in Python)

input() वापरा: name = input("Enter your name: ")

संख्या इनपुटसाठी: age = int(input("Enter your age: "))

11. कॉमेंट्स (Comments)

सिंगल-लाइन: # This is a comment

मल्टी-लाइन: """ This is a multi-line comment """

12. सराव प्रश्न (Practice Questions)

• दोन संख्या इनपुट करून बेरीज प्रिंट करा.
• चौरसाची बाजू इनपुट करून क्षेत्रफळ प्रिंट करा.
• दोन फ्लोटिंग-पॉइंट संख्या इनपुट करून सरासरी प्रिंट करा.
• दोन पूर्णांक a आणि b इनपुट करा. a ≥ b असल्यास True, अन्यथा False प्रिंट करा.

हा दस्तऐवज पायथनच्या मूलभूत संकल्पना, व्हेरिएबल्स, डेटा प्रकार, ऑपरेटर्स आणि इनपुट-आउटपुट प्रक्रियेचा सखोल आढावा देतो, ज्यामुळे नवशिक्यांना पायथन प्रोग्रामिंगची मजबूत पायाभरणी मिळते.

About the Author

आनंद रामा पोटे

Administrator

Visit Website View All Posts

महत्वाची महिती

आपके लिए सबसे अच्छा फ़ोन – 20000 से कम बजट में 🚀 ISROचा भन्नाट प्रयोग – आता आपला डेटा अवकाशात, भांड्यात नाही हार्डडिस्कमध्ये! ChatGPT वापरून ऑनलाइन पैसे कसे कमवायचे “मुकेश अंबानींच मोठ पाऊल – जिओ भारत GPT आणि Reliance Intelligence ची सुरुवात” “AIचा स्फोट! जग संपणार का सुरु होणार स्वर्ग?” बँक नोकरी Ibps Rrb 2025 मेगा भरती — १३,२१७ जागा गोड, नाजूक आणि लवचिक – आदर्श म्हैसूर पाक बनवण्याची युक्त्या!” तुमच्यासाठी सर्वोत्तम फोन – २०००० पेक्षा कमी बजेटमध्ये जानें ChatGPT से जुड़े 6 बड़े जोखिम, ये 5 बातें न करें शेयर, प्राइवेसी खतरे में… 📱 Mobile Battery लवकर का संपते? – 10 सोपे उपाय चॅटजीपीटीशी संबंधित ६ मोठे धोके जाणून घ्या, या ५ गोष्टी शेअर करू नका, गोपनीयता धोक्यात आहे… “गप्पांत माणसाला हरवणारं मशीन आलं बाजारात!” स्मार्ट मीटर लावणे बंधनकारक आहे का? ग्राहकांनी वाचायलाच हवी अशी माहिती महिलांचे आरोग्य आणि मासिक पाळी: संपूर्ण मार्गदर्शक “गहू कोणताही असला तरी मऊ लुसलुशीत चपाती बनवण्याची सोपी सिक्रेट पद्धत | Perfect Chapati Recipe” शेतकरी ओळख क्रमांकाची नोंदणी मोबाईलवरून कशी करायची? Google Drive भरला आहे, रिकामा कसा करावा? – संपूर्ण व विस्तृत मार्गदर्शक युडायस पोर्टल, स्टुडंट पोर्टल व विदयार्थी-शिक्षक संख्येचे नविन निकष “फक्त ५ रुपयांमध्ये कॉफीपासून भरपूर कॉफी टॉफी बनवा – सोपी रेसिपी” टाटा चा भन्नाट शोध: आता हृदयाचं डुप्लिकेट मिळेल… आणि तेही डिजिटल सद्दाम हुसेन ची रहस्ये …… शिक्षक अतिरिक्त कसे होतात? संपूर्ण माहिती, नियम व पुनःस्थापना प्रक्रिया 🏠 महाराष्ट्र बांधकाम कामगार घरकुल योजना – संपूर्ण मार्गदर्शक 20 मिनिटांत डाळ भिजवुन कुरकुरीत मेदूवडा सांबार | Meduvada Recipe Marathi | “घरच्या घरी बनवा मार्केटसारखे ग्रील्ड सँडविच” उत्पन्न प्रमाणपत्र मिळवण्यासाठी सर्वसमावेशक मार्गदर्शक “कर्मचाऱ्यांसाठी नवा धक्का! — ९ ते १२ तास कामाचे तास, संतापाचा भडका” 30 वर्ष टिकणारी पॉवर बँक – मोबाईलसाठी भविष्याची क्रांती पेन्शनसाठी कोणता विकल्प द्यावा “सुपरकंप्यूटरहूनही शक्तिशाली : मेंदूच्या अतुलनीय क्षमता ज्या AI लाही लाजवतील!” शाळांना सप्टेंबर अखेर मिळणार २०% टप्पा अनुदान — शासनाच्या अटी, प्रक्रिया आणि परिणाम शासकीय कर्मचारी वैद्यकीय बिल प्रक्रिया मार्गदर्शक “भविष्याची बाईक? Acer Predator e-Bike बद्दल तुम्हाला माहित असायला हवे सगळं” तुमचा पगार किती? महाराष्ट्रातील कर्मचाऱ्यांसाठी झटपट वेतन कॅल्क्युलेटर महाराष्ट्रातील शिक्षकांच्या वेतन सुधारणा : पगारवाढीच्या उपक्रमांचा सखोल अभ्यास ही ट्रिक वापरून बनवा खुसखुशीत”नारळाची वडी” जेव्हा मिथुन मंदाकिनीसाठी दाऊद इब्राहिम सोबत भिडला… मसालेदार बेसन भेंडी फक्त ५ मिनिटांत तयार करा हॉटेल स्टाईल “सांबारची सिक्रेट रेसिपी” कोणीही न सांगितलेला खास सांबर मसाला ⭐ “अक्षरधाम : ऑपरेशन वज्रशक्ती – पाहायलाच हवा असा थरारक चित्रपट!” “ऑक्टोपस: तीन हृदयं, नऊ मेंदू आणि समुद्रातील गूढ जीवन” अ‍ॅसिडिटी आणि GERD: कारणे, लक्षणे व सोपे घरगुती उपाय | Acid Reflux in Marathi 🚗 Tata Punch च्या किमतीत GST घट झाली तर काय होईल? रक्त कमी आहे कसे ओळखावे?रक्त वाढीसाठी रामबाण उपाय,Hb कमी होणे 🎬 रिव्ह्यू: दशावतार – पौराणिकतेच्या पलीकडचा रिव्हेंज थ्रिलर पीएम किसान सम्मान निधियोजना की 20वीं किस्त 15 मिनिटात जाळीदार इडली, डोसा, चटणी | Thatte Idli Recipe | थट्टे इडली  चहा फक्कड होईल, अजिबात Acidity होणार नाही  आता फोन पे आणि गुगल पे साठी पैसे मोजावे लागनार का ? NPCI चे नवीन नियम सूर्यकुमार यादव, पाकिस्तानी खेळाडू आणि हात न मिळवण्याचा प्रकरण एसबीआय लिपिक भरती २०२५ | ‘एसबीआय’ मध्ये लिपिकाच्या ६,५८९ पदांसाठी भरती, अर्ज प्रक्रिया सुरू, पात्रता निकष जाणून घ्या आणि अर्ज कसा करायचा? हार्दिक जोशीचा “अरण्य” – जंगलातील संघर्षाची आणि नात्यांची कहाणी 🚆 पश्चिम-मध्य रेल्वे भरती २०२५ – २,८६५ जागांची सुवर्णसंधी iPhone 16 Series Review in Marathi – क्रांतिकारी डिझाईन, पॉवरफुल A18 चिप आणि अप्रतिम कॅमेरा अपग्रेड्स घरगुती उपायांनी कमी करा वजन – मजेशीर स्टाईलमध्ये शिक्षकांना निवडणुकीत भाग घेता येतो का? NPS-MF-PPF-EPF मध्ये काय फरक असतो ? बेस्ट निवृत्ती वेतन योजना कोणती ? “शालार्थ पोर्टलवर शिक्षक कागदपत्र अपलोड करण्याची संपूर्ण माहिती 2025” मिराई : भारतीय सुपरहिरो सिनेमात एक आध्यात्मिक प्रयोग 2% वाढीव महागाई भत्ता लागू | महागाई भत्ता काढण्यासाठी एक्सेल शीट 📱”जगातील पहिला होलोग्राम स्मार्टफोन: 3D कॉल्सचा नवा युगप्रारंभ” “हलका, फुलका, कुरकुरीत! हे वेफर्स खाल्ल्यावर थांबवणार नाही!” कोमट पाणी पिण्याचे फायदे.गरम पाणी कुणी पिऊ नये. रामायण चित्रपट: भारतीय इतिहासातील सर्वात मोठा ब्लॉकबस्टर होणार का? पांडोराची जादू परत येत आहे! अवतार 3 ची संपूर्ण माहिती येथे! स्कुटीचा चोक चालु राहिल्यास होणारे गंभीर परीणाम लाडकी बहीण या बहिणींचे हप्ते बंद, इथून पुढे मिळणार नाहीत | Ladki Bahin hafta band, hafta aala nahi 📢 वेतन पथक महत्त्वाचे — शालार्थ प्रणालीतील कागदपत्र अपलोडसंदर्भातील सविस्तर मार्गदर्शक तुम्ही रोज खाता का बडीशेप ? बडीशेप खाताना कोणती खबरदारी घ्यावी ? “सुप्रीम कोर्टाचा निर्णय: TET परीक्षा शिक्षकांसाठी बंधनकारक, फक्त या शिक्षकांना सुट” “नवीन vs जुनी करप्रणाली | 2025-26 Tax Calculator मराठीत” DMart द्वारे पैसा कमवण्याचे सोपे उपाय – तुम्हालाही होईल फायदा! अपचन,ऍसिडिटी,चरबी, कफ कमी करण्यासाठी जेवताना पाणी कधी,किती प्यावं? फलटण ते पंढरपूर रेल्वे मार्गाचे काम अखेर सुरू, स्वप्न साकार होण्याच्या दिशेने महत्त्वाचा टप्पा भारत शाळकरी मुलगा नाही, तर जगाचा ‘बिग बॉस’! 2025 ह्युंदाई क्रेटा: भारताची सर्वात स्टायलिश SUV!🚗 पॉवर, प्रेस्टिज आणि परफॉर्मन्सचा परफेक्ट कॉम्बो! Motorola Razr 60 Brilliant Collection (Swarovski Edition) – एक लक्झरी फोल्डेबल फोन! TAIT निकाल 2025: एक्सेल गुणयादीत तुमचं नाव शोधा फक्त एका सेकंदात! बचत योजना आणि दीर्घकालीन गुंतवणूक 2025 | Tax बचत मार्गदर्शन ९६% संपत्ती १% लोकांकडे का आहे? : इतिहासातील महान व्यक्तींना हे गुपित माहीत होते 👉 “८वा वेतन आयोग – तुमचा बेसिक पगार टाकून जाणून घ्या अंदाजित पगारवाढ” कोथिंबीर पासुन हा नवीन पदार्थ बनवा नाष्टयासाठी किंवा मुलांच्या डब्यासाठी  या दोन्ही फोन चे फिचर पाहून प्रेमात पडाल : एकदा पहाच “आपली जन्म तारीख टाका आणि मिळवा निवृत्ती वय – सरकारी कर्मचारी Calculator (महाराष्ट्र & केंद्र शासन)” फास्टॅग वार्षिक पास जाणून घ्या 96 टोलनाक्यांची संपूर्ण यादी निवडणूक आचारसंहिता काळात या कामांवर बंदी असते… विठ्ठल रखुमाई वारकरी योजना, वारकरी विमा योजना हे चलन सध्या डॉलरला माघे टाकतोय…… रशियाने भारताला पाठिंबा दिला, ट्रम्पच्या तेलाच्या धमकीला ‘बेकायदेशीर’ म्हटले असे करून विनेश फोगट ने बाकीच्या खेळाडूंवर अन्याय केलाय का ? सावधान! ही एक चूक आणि पीक विमा, अनुदान मिळणार नाही | E-Peek Pahani Alert खडू ते स्मार्टबोर्ड — शिक्षक आणि बदललेले आव्हान MH-SET परीक्षेचा निकाल जाहीर “जादुई कथा आणि अद्भुत पात्रं – स्टुडिओ ग्हिबलीचा प्रवास” 🌟 शासनाचा नवा GR: शिक्षकांचा पगारवाढ हिशोब करा थेट ऑनलाइन कॅल्क्युलेटरने “जीएसटी कपातीमुळे गाड्या आणि स्कुटरच्या किंमतीत मोठी घट : नवीन किंमत जाणून घ्या” 📱 पहला होलोग्राम स्मार्टफोन — 3D में बातचीत का सपना अब हकीकत लघु डिजिटल नाटकं: ‘To Be Decided’ आणि इंटरनेटवरील नवा क्रांतिकारी अनुभव “‘जारण’ मूव्हीमध्ये दडलेली भयकथा – सत्य की अफवा? शेवट पाहून अंगावर काटा येईल” तूझे मेरी कसम हा या सिनेमाचा रिमेक आहे…..